Il prüm d?eira qua ün?idea. I d?eira necessari d?ün?organisaziun per organisar alch cultural da tuottas trais varts da quists cunfins. Id ha dal landeroura ün svilup da progets ed our da quels bler entusiassem e plaschair. Ils acturs s?han mobilisats seguaintamaing: minchün es i in sia regiun a tscherchar amo oters cun simils interess. Cullas ideas esa i sumgliaintamaing. D?utuon dal 2006 s?han lura tuots reunits per as dumandar darcheu üna vouta che e co ? e per s-chaffir üna megldra survista. I?s ha vis cha ?la chasa? dovra üna fundamainta clera, sülla quala i?s po fabrichar, voul dir per cha?l svilup da l?intera fatschenda possa prosperar.
Uschè s?haja dat cha l?arcus raetiae ha per la prüma vouta resümà sün palperi seis böts e sias perspectivas.

  1. 01

    Cultura
    arcus raetiae va da quai oura cha cultura nun es alch chi sta daper la civilisaziun o sper il minchadi. Cultura es üna part dal minchadi, e capita cun viver. Cultura es uschè svess üna part dal svilup vital. D?üna vart fuorma la cultura l?uman in sia situaziun sociala, e da l?otra vart es michün svess eir intretschà i?l svilup da la cultura. Sia quai cun mantegner, far adüna darcheu alch nouv, o dar al svilup da la cultura ün spejel dal svilup da la società. Cultura nu po gnir fatta dad ün pêr pacs e consümada da blers oters, cultura capita. Minchün es cun seis agir ün lavuraint da cultura. Cun quista inclettà a reguard la cultura voul arcus raetiae tour sü la cultura our dal minchadi da nossa società e promover il svilup cultural e quel da la società. Cultura nu vain preschantada ? i vain dat spazzi a la cultura per ch?ella as possa s'exprimer ed as svilupar cun bler spazzi per giovar ed experimentar.

  2. 02

    Istorgia
    l?arcus raetiae es gnü fundà dal 1999 in occasiun da la comemoraziun 500 ons davo la battaglia da Chalavaina. I?s laiva agiundscher amo alch a quellas festivitats ufficialas. Ed our da quai s?ha svilupà l?ingaschamaint cultural i?l triangul dals trais pajais vaschins. Il prüm staiva qua mincha acziun singula ? e bainbod ha tuot survgni ün fil cotschen chi ha dat üna tscherta transparenza a nossa rait ed ha cumanà a drivir nouvs orizonts.

  3. 03

    Böts
    Il prüm böt d?eira quel d?ün s-chamg cultural vicendaivel da las trais regiuns da cunfin. D?imprender a cugnuoscher ün a l?oter e da svagliar l?interess pel ?muond? vidvart ils cunfins staiva i?l center. Intant sun passats ot ons ed id ha dat amo oters böts. Cuort as po formular quels seguaintamaing:

    1. 04

      As occupar da la cultura tocca pro?l minchadi
      Ingaschamaint cultural ans algorda hoz per part a la pregia da la dumengia chi per regla nun ha da chefar nöglia cun üna vita religiusa chi gnis forsa vivüda tuott?eivna. arcus raetiae vain portà da la persvaziun chi fa bler daplü senn da?s occupar da la cultura scha quella ha sia fundamainta i?l minchadi ed es ün spejel dal minchadi e viceversa. La cultura i?l temp liber e l?arrandschamaint cultural per sai sun bainschi eir güstifichats, ma nun inrichischan la cultura dal minchadi in üna regiun rurala sco nossa.

    2. 05

      Promoziun d?üna conscienza sana e superba da la regiun rurala
      L?avis cha illa cità o in oters lös saja tuot megler, es derasà illa regiun rurala plü ferm sco quai chi?s craja. Quista doctrina fa perder il sen per l?aigna realtà e perquai voul arcus raetiae s?occupar da l?aigna realtà, cun sias qualitats e sias specialitats unicas. Reflexiun ed utopia giovan qua üna rola equivalenta per promover e svilupar inavant l?aigna conscienza sana chi das-cha sainz?oter esser superba. Qua vain amo pro cha üna cuntrada influenzescha la cultura ed inrichischa quella ? e la valur da nossas cuntradas illas trais regiuns da cunfin sta per qualità da vita ed ha bunas perspectivas eir per qualità da cultura. Tuot quai nu das-cha però gnir distachà da las realtats economicas, d?imperse sto gnir fabrichà sün quellas. La persvasiun dad arcus raetiae es però quella cha cun s?occupar da l?aigna cultura as schaffischa eir üna basa ed ün motor per ün svilup san, sün chomp economic e sün chomp ecologic. Il global po gnir viscul be i?l local ed a la fin be grazcha al singul uman.

    3. 06

      Multifarità invezza da naività
      La multifarità dal triangul dals trais pajais es impreschiunanta. Sün pac territori chattain nus trais linguas, trais cuntradas, trais realtats naziunalas, trais culturas e trais tradiziuns ... la vita da minchadi ans ha tut la vista per la valur da quista multifarità. Ella es dvantada uschè evidainta ? ma nus pudain trar a nüz quella e pudain crescher grazcha a sias valuors.

    4. 07

      Barat cul ?ester? per as rinforzar svess
      Barat cultural vitalisescha il spert. Na be cun as masürar cul oter, ma eir causa chi?s animescha vicendaivelmaing, es ün inscunter cul ester adüna stat positiv pel svilup da maincha cultura. Il barat cultural voul nempe dir eir tour distanza e verer meglder l?agen. Ils ögls dals esters vezzan tuot oter e?ns dan inavo eir a nus la vista per las valuors da l?aigna cultura. Tanter oter faja però eir bain da verer sco cha oters pon imprender da nus e cha quai nu sto adüna esser viceversa.

    5. 08

      Barat cultural i?l triangul dals trais pajais
      Las trais regiuns Vnuost, Engiadina Bassa/Val Müstair e la Drettüra Sura da la Val da l?En sun separadas da cunfins naziunals e per part eir confessiunals e geografics. Quists cunfins sun gnüts fortifichats aint illas testas ed aint ils cours da nossa gleud da maniera cha tanter pêr ans vaivan pac plü da dir. arcus raetiae es da l?avis cha la multifarità culturala porta früt cur cha la populaziun dal triangul dals trais pajais s?inscuntra, as cugnuoscha ed as perseguitescha eir böts cumünaivels ? natüralmaing cun mantegner l?agen spiert.

    6. 09

      Bricha far svanir ils cunfins, ma surmuntar els
      Cunfin sun per part üna realtà natürala ? üna muntogna o ün flüm fuorman eir ün cunfin. Il spert dal temp ans voul far crajer cha cunfins pon o ston svanir. Nos triangul dals trais pajais gess dal tuot in invlidanza sainza ils cunfins. Ils cunfins sun nossa sfida, ma els sun ün toc inavant eir nossa schanza. E cunfins daja eir oters sco be quels naziunals, nus vain cufins umans chi sun in nus. Perque voul arcus raetiae tour serius ils cunfins, ma per imprender a tils surmuntar, a tscherchar nouvas vias per tils superar ed uschè s?inrichir vicendaivelmaing d?üna e da l?otra vart dal cunfin.

  4. 10

    Structura

    1. 11

      Società da cultura d?ütil public
      arcus raetiae ha la fuorma d?üna società da cultura d?ütil public in trais parts chi sun unidas cun ün sez a Damal (Vnuost Sura), ün a Martina (Engiadina Bassa/Val Müstair) ed ün a Danuder (Drettüra Sura). Daspö il 2006 poseda la società ün büro a Damal. Mincha trais ons vain eletta da nouv la suprastanza, chi?d es la suprastanza eir da las trais societats singulas i?ls trais pajais e chi tenor statüts sto as cumpuonner d?ün commember da minchün dals trais pajais.
      La lavur dals commembers vain fatta sün basa da lavur voluntaria.

    2. 12

      Amis da l?arcus raetiae
      Dal 2005 es gnüda fundada eir amo üna cumünanza d?amis dal arcus raetiae, chi?d es üna cumünanza da fautuors da la società arcus raetiae. Grazcha als amis e donnatuors ha la lavur da la società ün sustegn finanzial plü vast.
      Ils commembers dals Amis da l?arcus raetiae pajan üna contribuziun annuala e survegnan per quella üna CD cun registraziuns dals concerts dal XONG da l?on avant ed entradas plü favuraivlas per tuot las occurenzas dal XONG. Las contribuziuns vegnan trattas a nüz sco sustegn finanzial per nouvs progets da l?arcus raetiae.

    3. 13

      Finanzas
      l'arcus raetiae finanziescha sia lavur cun sustegns publics, cun sustegns da fundaziuns e ed organisaziuns privatas, cun donnaziuns da sponsuors ed eir cul rechav da las aignas occurenzas, sco entradas e contribuziuns pels differenttas occurenas (ils progets plü pitschens as portan tuots svess). Ils commembers praistan lur contribuziun in fuorma da lavur voluntaira.

  5. 14

    Dals impissamaints als fats

    1. 15

      Progets

      1. 16

        XONG
        Il festival da cultura e musica illas trais regiuns da cunfin da tuot trais pajais es sgüra il proget e l?actività la plü importanta e la plü cuntschainta da l?arcus raetiae. Intant sun quai fingià ot ediziuns dal festival chi sun organisadas e dad on ad on dvainta il XONG plü cuntschaint e plü popular. Il XONG nu dess insè crescher plü massa ferm, perche la dimensiun es agreabla. Listess vain minch?on pro amo üna o l?otra chossa e quai es eir bun uschè, per chi?s possa adüna realisar eir nouvas ideas chi?s cunfan culs impissamaints da basa da nossa società.

      2. 17

        Marchats
        Dal 1642 es Damal gnü declerà da Claudia von Medici sco cumün da marchà. Quella vouta sun gnüts introdüts duos marchats liats vi d?üna data. Da prümavaira il ?Georgimarkt? (per sem, implants e plantas) e d?utuon il ?Gollimarkt? (plü bod marchà da muvel). Il ?Georgimarkt? d?eira svani dals ons 60 ed il ?Gollimorkt? vaiva gnü dal 1998 be amo duos stands. arcus raetiae ha revitalisà ils marchats chi han lö als 23 avrigl ed als 16 october, da maniera cha uossa van mincha vouta darcheu ruduond 5000 persunas a marchà.

      3. 18

        ?BAUSTELLE?
        Dal 2000 ha arcus raetiae organisà per la prüma vouta ün simposi d?architectura cul tema: ?Architectura ed identità regiunala?. Landeroura haja dat la ?BAUSTELLE?, chi maina insembel daspö il 2005 eir patruns da fabrica, planisaders, mansterans, magisters e persunas chi lavuran illa cultura. Per duos dis vegna lura toc la gotta sül cheu e discuri co chi po gnir fuormà spazzi da viver.

      4. 19

        ?Symposium?
        Dal 2000 ha arcus raetiae manà insembel las Baselgias illas regiuns da cunfin. Ils trais ovais-chs da la baselgia catolica insembel cul decan da la baselgia refurmada ed il parsura da la baselgia luterana da Meran, insembel cun divers ravarendas e preirs s?han inscuntrats illa clostra da Mariamunt e s?han imprais a cugnuoscher. Els han discuss e baratà oura ideas e giavüschs ed han decis da s?inscuntrar mincha tschinch ons. Dal 2005 es gnüda trattada l?istorgia da la baselgia chi?d es gnüda preschantada da maniera impreschiunanta a man da l?istorgia da San Flurin.

  6. 20

    Fazit
    L?ingaschamaint cultural dad arcus raetiae provochescha differents effets i?l triangul dals trais pajais, chi per part as laschan fingià masürar e verer.

    1. 21

      Effets per ün avegnir cumünaivel
      Ün dals differents böts dals prüms ons es per part fingià ragiunt. I dà ün brat i?l triangul dals trais pajais. I?s es dvantà plü pront da passar il cunfin almain dürant il temp liber e d?ir i?l pajais vaschin a chaminar, a far bogn, a mangiar o a visitar arrandschamaints culturals. Ed i s?es pront dad imprender a cugnuoscher il vaschin. L?inscunter ed il barat es üna premissa pel svilup positiv da la multifarità da la regiun. Perche eir las iniziativas da nossa società sun eir gnüdas ad immaint e sun gnüdas realisadas be grazcha ad ün inscunter cun imprender a cugnuoscher e discuter insembel.

    2. 22

      Our da punct da vista ecologic
      Ils marchats e per exaimpel las festas süls bains da parurs al XONG, güdan a sensibilisar per prodots biologics chi vegnan fats illas agriculturas da la regiun, ma s-chaffischan eir darcheu daplü incletta e savair davart la lavur dals paurs. Agricultura perdüraivla rinforza la natüra, la cultura vegn influenzada da la cuntrada, cultura e natüra fan bain a l?uman.

    3. 23

      Our da punct da vista economic
      Il Festival XONG es cuntschaint eir suroura noss munts, ma eir ils marchats a Damal our il Vnuost han ün bun image pro indigens ed esters. Il XONG maina giasts illa regiun, e quai amo da quels chi sun averts per üna tscherta sensibilità per la natüra e la cultura da nossas valladas.


Armin Bernhard
Konrad Meßner

arcus raetiae www.raetia.net
loading
Titel
Text